Δρ. Μενέλαος Ζαφράκας

Ποιοι είναι οι πιο συχνοί λόγοι εξέτασης από Μαστολόγο;

Οι συχνότεροι λόγοι εξέτασης είναι:

α) προληπτικά χωρίς να υπάρχουν συμπτώματα από τους μαστούς

β) εάν υπάρχουν συμπτώματα ή ενοχλήσεις από τους μαστούς

γ) εάν υπάρχει πιθανότητα να πραγματοποιηθεί χειρουργική επέμβαση στον ένα ή και στους δύο μαστούς.

Πότε θα πρέπει να εξεταστώ; Για ποια θέματα ή προβλήματα του μαστού θα πρέπει να ζητήσω τη γνώμη σας;

• Προληπτικά για την έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του μαστού.
• Για οποιαδήποτε μάζα μικρή ή μεγάλη ψηλαφίσατε στο μαστό.
• Για οποιαδήποτε μάζα μικρή ή μεγάλη ψηλαφίσατε στη μασχάλη.
• Για υγρό από τη θηλή ή οποιαδήποτε αλλαγή στη θηλή.
• Για οποιαδήποτε αλλαγή στο χρώμα του δέρματος ή γενικά στο δέρμα του μαστού.
• Για οποιαδήποτε αλλαγή στο σχήμα ή στο μέγεθος του μαστού.
• Για πόνο στην περιοχή του μαστού.
• Για οποιοδήποτε από τα παραπάνω εάν είστε έγκυος.
• Για οποιοδήποτε από τα παραπάνω εάν θηλάζετε.
• Για οποιοδήποτε από τα παραπάνω πριν, κατά ή μετά από τη λήψη θεραπείας υπογονιμότητας ή άλλης ενδοκρινικής ή ορμονικής θεραπείας.
• Αν η ανήλικη κόρη σας έχει οποιοδήποτε πρόβλημα με το μαστό.
• Αν ο ανήλικος γιος σας έχει οποιοδήποτε πρόβλημα με το μαστό.
• Αν είστε άνδρας ή ο άνδρας σας έχει κάποιο πρόβλημα με το μαστό.
• Για τη διευκρίνιση οποιουδήποτε προβλήματος με εξειδικευμένη μαστολογική κλινική και υπερηχογραφική εξέταση.
• Για πολύ εξειδικευμένη αξιολόγηση παθήσεων του μαστού που πρέπει να αντιμετωπιστούν χειρουργικά.
• Για προληπτικό μαστολογικό έλεγχο πριν από πλαστική επέμβαση στο μαστό.
• Αν έχετε κληρονομικότητα ή οικογενειακό ιστορικό καρκίνου, ιδιαίτερα καρκίνου μαστού, γυναικολογικού καρκίνου ή καρκίνου του εντέρου.

Γιατί πρέπει μία γυναίκα να κάνει προληπτική εξέταση για τον καρκίνο του μαστού;

Επειδή ο καρκίνος του μαστού είναι η συχνότερη μορφή καρκίνου και η συχνότερη αιτία θανάτου από καρκίνο στις γυναίκες. Υπολογίζεται ότι 1 στις 8 γυναίκες θα εμφανίσει καρκίνο του μαστού. Η έγκαιρη διάγνωση μπορεί κυριολεκτικά να σώσει τη ζωή της ασθενούς.

 Με ποιον τρόπο γίνεται η προληπτική εξέταση μαστού;

1) Η βασική εξέταση μετά την ηλικία των 40 ετών είναι η μαστογραφία.

2) Η μαστογραφία πρέπει να συνοδεύεται από εξέταση από τον γιατρό, ενώ μπορεί να συμπληρωθεί και από άλλες εξετάσεις, όπως το υπερηχογράφημα.

Ποιες άλλες εξετάσεις μπορεί να γίνουν;

• Το υπερηχογράφημα μαστού έχει ιδιαίτερη αξία πριν από την ηλικία των 50 ετών και γενικά πριν από την εμμηνόπαυση, διότι στις ηλικίες αυτές η μαστογραφία μειονεκτεί σημαντικά.
• Εάν μια γυναίκα το επιθυμεί, μπορεί να κάνει αυτοεξέταση, αλλά όχι συχνότερα από μια φορά το μήνα.
• Σε γυναίκες υψηλού κινδύνου εκτός από το υπερηχογράφημα μαστού ο ειδικός μπορεί να συστήσει συχνή μαγνητική τομογραφία και μηνιαία αυτοεξέταση.
• Σε γυναίκες με κληρονομικότητα ή οικογενειακό ιστορικό καρκίνου ο γιατρός μπορεί μετά από εξειδικευμένη αξιολόγηση να σας προτείνει να κάνετε στοχευμένο γενετικό μοριακό έλεγχο DNA.

Εάν μια γυναίκα έχει καρκίνο του στήθους πρέπει να γίνει οπωσδήποτε αφαίρεση ολόκληρου του μαστού;

Όχι. Ήδη από κλινικές μελέτες της δεκαετίας του 1970 φάνηκε ότι στις περισσότερες περιπτώσεις καρκίνου του μαστού δεν είναι απαραίτητη η αφαίρεση ολόκληρου του μαστού. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τα πρώιμα στάδια της νόσου.

 Πρέπει να χειρουργηθώ στο στήθος. Που να απευθυνθώ; Ποιος είναι πιο ειδικός για το μαστό, ο γυναικολόγος ή ο γενικός χειρουργός; 

Στην Ευρώπη, ο εξειδικευμένος ιατρός, γυναικολόγος ή γενικός χειρουργός, μπορεί πλέον να λάβει τον επίσημο τίτλο «Χειρουργός Μαστού, FEBS-BS» από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Χειρουργικής (European Board of Surgery) και την Ευρωπαϊκή Ένωση Ειδικών Ιατρών (UEMS) μετά από εξετάσεις και αφού αποδείξει ότι έχει επαρκή χειρουργική εκπαίδευση και επιστημονική κατάρτιση στις παθήσεις μαστού. Ο κ. Μ. Ζαφράκας κατέχει αυτόν τον τίτλο και επιπλέον το διδακτορικό του στο Πανεπιστήμιο του Αμβούργου (2001) είναι στο επιστημονικό πεδίο του καρκίνου του μαστού.

Εσείς, εκτός από επεμβάσεις για την αφαίρεση όγκων του μαστού (ογκεκτομή, μαστεκτομή, λεμφαδενικό καθαρισμό μασχάλης κλπ), αναλαμβάνετε και πλαστικές επεμβάσεις στο στήθος;

Πλαστικές επεμβάσεις στο στήθος, είτε για αποκατάσταση μετά από καρκίνο είτε για αισθητικούς λόγους, γίνονται σε συνεργασία με πλαστικό χειρουργό. Πριν από οποιαδήποτε πλαστική επέμβαση στο μαστό συστήνεται να γίνει αξιολόγηση και από τον ειδικό Χειρουργό Μαστού. 

Τι είναι η βιοψία λεμφαδένα-φρουρού;

Είναι μία σχετικά νεότερη μέθοδος, με την οποία ελέγχουμε τη μασχάλη με μικρότερη χειρουργική επέμβαση, αλλά με μεγαλύτερη ακρίβεια. Σύμφωνα με τις διεθνείς οδηγίες, γίνεται με ραδιοϊσοτοπικό εντοπισμό του λεμφαδένα-φρουρού, μετά από προεγχειρητική προετοιμασία.

Τι είναι το ινοαδένωμα και πως αντιμετωπίζεται;

• To ινοαδένωμα είναι ένας καλοήθης όγκος του μαστού, με χαρακτηριστική κλινική, μαστογραφική και υπερηχογραφική εμφάνιση.
• Συνήθως αφαιρείται χειρουργικά.

 Τι είναι η ινοκυστική μαστοπάθεια και πως αντιμετωπίζεται;

• Η ινοκυστική μαστοπάθεια είναι μία καλοήθης κατάσταση, που χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση καλοήθων κύστεων και ινωδών περιοχών στο μαστό.
• Σήμερα ονομάζεται και ινοκυστική μεταβολή, αφού φαίνεται ότι πρόκειται για μια παραλλαγή του φυσιολογικού, με ιδιαίτερα συχνή εμφάνιση λίγα χρόνια πριν από την εμμηνόπαυση.
• Δεν χρειάζεται τις περισσότερες φορές χειρουργική θεραπεία. Η αντιμετώπιση είναι συντηρητική ανάλογα με τις ενοχλήσεις.
• Σημαντικό ρόλο παίζει η συστηματική παρακολούθηση από τον ειδικό Μαστολόγο-Χειρουργό Μαστού.

Τι μπορεί να σημαίνει το υγρό που βγαίνει από τη θηλή. Χρειάζεται αντιμετώπιση;

• Η κατάσταση αυτή μπορεί να είναι σοβαρή, ιδιαίτερα όταν το υγρό εκκρίνεται μόνο από τον ένα από τους δύο μαστούς.
• Μπορεί να απαιτηθεί χειρουργική θεραπεία, λόγω του κινδύνου να υποκρύπτεται κακοήθεια. Συμβουλευτείτε τον κ. Ζαφράκα.

Τι είναι η μαστίτιδα και πως αντιμετωπίζεται;

• Μαστίτιδα είναι η φλεγμονή του μαστού, που εμφανίζεται κυρίως με αλλαγή (κοκκίνισμα) του δέρματος και πόνο.
• Όταν συμβεί εκτός θηλασμού, μπορεί να υποκρύπτει σοβαρή κατάσταση. Συμβουλευτείτε τον κ. Ζαφράκα.
• Όταν συμβεί την περίοδο του θηλασμού, τότε συνήθως οφείλεται σε μικρόβια και μπορεί να αντιμετωπιστεί συντηρητικά. Συμβουλευτείτε τον ειδικό.

Τι μπορεί να σημαίνει ο πόνος στο μαστό;

• Ο πόνος στο μαστό μπορεί να ξεκινά είτε από τον ίδιο το μαστό είτε από γειτονικές περιοχές.
• Το αίτιο ή τα αίτια του πόνου μπορεί να βρεθούν με την εξέταση στο ιατρείο, μπορεί όμως να απαιτηθούν και περισσότερες εξετάσεις.
• Ο καρκίνος του μαστού δεν προκαλεί πόνο, αλλά σε ένα μικρό ποσοστό μπορεί ο πόνος και ο καρκίνος να συνδυάζονται. Για αυτό το λόγο συστήνεται η εξέταση από τον ειδικό Μαστολόγο-Χειρουργό Μαστού.

Τι είναι η επιθηλιακή υπερπλασία;

• Η επιθηλιακή υπερπλασία είναι μία διάγνωση που γίνεται μετά από βιοψία στο μαστό.
• Μπορεί να είναι απλή ή άτυπη και μπορεί να απαιτηθεί περαιτέρω χειρουργική αντιμετώπιση.

Τι είναι οι επασβεστώσεις ή αποτιτανώσεις;

• Είναι ευρήματα κυρίως της μαστογραφίας.
• Οι αδρές ή μακρο-επασβεστώσεις είναι καλοήθη ευρήματα.
• Αντίθετα, οι μικροαποτιτανώσεις μπορεί να υποκρύπτουν καρκίνο (τις περισσότερες φορές σε αρχικό στάδιο) και να απαιτηθεί χειρουργική αντιμετώπιση.

Τι είναι το καρκίνωμα in situ;

• Το καρκίνωμα in situ είναι μία διάγνωση που γίνεται μετά από βιοψία στο μαστό.
• Διακρίνεται σε δύο μορφές: το καρκίνωμα in situ των πόρων και το λοβιακό καρκίνωμα in situ.
• Το πρώτο είναι περισσότερο επικίνδυνο από το δεύτερο.
• Συνήθως απαιτείται περαιτέρω χειρουργική αντιμετώπιση. 

Υπάρχουν πολλά είδη καρκίνου του μαστού; Αντιμετωπίζονται όλα με τον ίδιο τρόπο;

• Υπάρχουν πράγματι πολλά είδη καρκίνου του μαστού. Έτσι, υπάρχουν και διαφορετικές στρατηγικές αντιμετώπισης.
• Οι περισσότερες περιπτώσεις αντιμετωπίζονται κατ’ αρχήν χειρουργικά. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις που μπορεί να προηγηθεί χημειοθεραπεία ή άλλη φαρμακευτική αγωγή πριν από την επέμβαση.
• Τις περισσότερες φορές μετά τη χειρουργική θεραπεία μπορεί να ακολουθήσει χημειοθεραπεία και στη συνέχεια αν είναι αναγκαίο ακτινοθεραπεία ή και ορμονική θεραπεία.

Ποιος είναι ο δικός σας ρόλος στη θεραπεία μιας ή ενός ασθενούς με καρκίνο του μαστού και τι εννοείτε όταν λέτε ότι αναλαμβάνετε το συντονισμό της θεραπείας;

• Η βασική αναγνωρισμένη ειδικότητα για την αντιμετώπιση του καρκίνου του μαστού είναι η επίσημη ευρωπαϊκή εξειδίκευση στη Χειρουργική Μαστού – Fellow of the European Board of Surgery- Breast Surgery (FEBS-BS). Ωστόσο, η σύγχρονη θεραπευτική αντιμετώπιση του καρκίνου του μαστού απαιτεί τη συνεργασία ιατρών και επιστημόνων διαφορετικών ειδικοτήτων.
• Οι ειδικοί που μπορεί να εμπλακούν ανά περίπτωση είναι: ειδικός Ακτινοδιαγνώστης, Πλαστικός Χειρουργός, ειδικός στην Πυρηνική Ιατρική, Παθολογοανατόμος, Κυτταρολόγος, Μοριακός Βιολόγος, Γενετιστής, Παθολόγος-Ογκολόγος, Ακτινοθεραπευτής-Ογκολόγος, ειδικός στην ψυχολογική υποστήριξη Ψυχίατρος ή Ψυχολόγος.
• Ο δικός μας ρόλος είναι ο συντονισμός της θεραπείας, ώστε οι ασθενείς και οι συγγενείς ή φίλοι τους να μην αναζητούν από μόνοι τους λύσεις σε επιμέρους προβλήματα. Η λύση σε αυτά τα προβλήματα δίνεται από μας σε συνεργασία με άλλους ειδικούς. Ρωτήστε τον κ. Ζαφράκα.
• Παρόλο που υπάρχουν και περιπτώσεις καρκίνου του μαστού που κατ’ αρχήν δεν αντιμετωπίζονται χειρουργικά, ακόμη και τότε πρέπει να γίνει αξιολόγηση από τον ειδικό Χειρουργό Μαστού.

Πότε πρέπει να ξεκινήσω να κάνω μαστογραφία;

• Με τα σύγχρονα δεδομένα από την ηλικία των 40 ετών και μετά.
• Η μαστογραφία επαναλαμβάνεται μία φορά το χρόνο, από τα 40 έτη και μετά, σύμφωνα με τις ισχύουσες συστάσεις του Αμερικανικού Εθνικού Δικτύου για τον Καρκίνο (NCCN), του Αμερικανικού Κολεγίου Ακτινολογίας (ACR) και της Αμερικανικής Εταιρείας κατά του Καρκίνου (ACS).
• Ο ειδικός γιατρός μπορεί να συστήσει σε μία γυναίκα να ξεκινήσει νωρίτερα από τα 40 έτη εάν διαπιστώσει ότι ανήκει σε ομάδα υψηλού κινδύνου.

Γιατί πρέπει να εξετάζομαι τόσο συχνά;

Επειδή εάν λίγο πριν ή λίγο μετά την εξέταση αρχίσει η ανάπτυξη ενός όγκου, μετά από ένα έτος ο όγκος θα ανακαλυφθεί σε σχετικά πρώιμο στάδιο. Αντίθετα, μετά από δύο ή περισσότερα χρόνια η κατάσταση θα είναι πιο προχωρημένη.

Δεν υπάρχει κίνδυνος από τις τόσο συχνές μαστογραφίες;

• Από κλινικές μελέτες δεν έχει αποδειχτεί να υπάρχει κάποιος σοβαρός κίνδυνος.
• Η έκθεση στην ακτινοβολία είναι πολύ μικρή, ιδιαίτερα μάλιστα με τα σύγχρονα μηχανήματα ψηφιακής μαστογραφίας.
• Ο μόνος προβληματισμός που υπάρχει είναι η πιθανότητα να βρεθεί μια καλοήθης βλάβη, για την οποία θα υποβληθείτε σε επιπλέον εξετάσεις ή και θεραπεία, ενώ υπό άλλες συνθήκες θα περνούσε απαρατήρητη.

 Να προτιμήσω την ψηφιακή μαστογραφία; Ποια είναι τα πλεονεκτήματά της;

• Η απάντηση είναι σαφώς ναι. Ιδιαίτερα πριν από την ηλικία των 50 ετών και γενικά πριν από την εμμηνόπαυση, η ψηφιακή μαστογραφία υπερτερεί έναντι της κλασικής μαστογραφίας.
• Η ψηφιακή μαστογραφία διαρκεί λιγότερο και κατά συνέπεια είναι πιο άνετη εξέταση.
• Η έκθεση στην ακτινοβολία είναι κατά 30-40% μικρότερη σε σύγκριση με την κλασική μαστογραφία.
• Σήμερα πλέον, τα περισσότερα διαγνωστικά κέντρα διαθέτουν μηχανήματα ψηφιακής τεχνολογίας.

 Υπάρχουν διαφορετικές ψηφιακές μαστογραφίες;

• Ναι, υπάρχουν διαφορετικές «ψηφιακές» μαστογραφίες.
• Υπάρχουν μαστογράφοι με όλες τις δυνατότητες της ψηφιακής μαστογραφίας (full – field digital mammography – FFDM), αλλά και μηχανήματα χαμηλότερων δυνατοτήτων που δημιουργούν ψηφιοποίηση έμμεσα (computed radiography – CR). Επίσης υπάρχουν μηχανήματα με τη δυνατότητα ψηφιακής τομοσύνθεσης («τρισδιάστατης μαστογραφίας»).
• Ρωτήστε σχετικά στο ακτινολογικό εργαστήριο και τον κ. Ζαφράκα.

Γίνονται μαστογραφίες στο ιατρείο σας;

• Όχι, η μαστογραφία, όπως και η μαγνητική τομογραφία μαστών, γίνονται σε ειδικά ακτινολογικά κέντρα και εργαστήρια, όπου αξιολογούνται από ειδικό ακτινοδιαγνώστη.
• Φυσικά πρέπει να έχετε μαζί σας τις εξετάσεις αυτές όταν θα έρθετε στο ιατρείο (τόσο τα φιλμς όσο και το πόρισμα του ακτινοδιαγνώστη).
• Ζητήστε από το διαγνωστικό κέντρο όπου πραγματοποιήσατε τη μαστογραφία να μην σας δώσουν εικόνες μόνο σε CD, αλλά εκτυπωμένες σε ακτινολογικό φιλμ. Τα CDs μπορεί να είναι δύσχρηστα και καταστρέφονται πιο εύκολα.

Πότε μπορώ να κάνω μαστογραφία σε σχέση με την περίοδο;

• Γενικά 7-12 ημέρες από την πρώτη ημέρα της περιόδου. Έτσι, μειώνονται πολύ οι πιθανότητες να είστε έγκυος ή να πονέσετε από τη συμπίεση των μαστών που γίνεται κατά τη μαστογραφία.
• Συμβουλευτείτε μας αν έχετε διαταραχές της περιόδου.

Το υπερηχογράφημα μαστού σε τι βοηθά;

• Βοηθά στην πληρέστερη εκτίμηση της κατάστασης του μαστού.
• Το υπερηχογράφημα αποτελεί μία προέκταση της ψηλάφησης από τον ειδικό, επιτρέπει την εκτίμηση της εσωτερικής μορφολογίας του μαστού και καθιστά δυνατή την έγκαιρη διάγνωση με μεγάλη ακρίβεια.

Σε ποιες ηλικίες γίνεται υπερηχογράφημα μαστού;

• Το υπερηχογράφημα είναι ιδιαίτερα χρήσιμο σε νεότερες γυναίκες, που δεν κάνουν ετήσια μαστογραφία, δηλαδή πριν από την ηλικία των 40 ετών.
• Στις μεγαλύτερες γυναίκες το υπερηχογράφημα συμπληρώνει και επεκτείνει τις δυνατότητες της μαστογραφίας.

Μπορεί με το υπερηχογράφημα να διαπιστωθούν όλες οι τυχόν παθολογικές καταστάσεις του μαστού;

• Όχι, όπως και η μαστογραφία, έτσι και το υπερηχογράφημα δεν έχει 100% αξιοπιστία. Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, έως και 10% των ανωμαλιών που μπορεί να υπάρχουν κατά την εξέταση δεν είναι τεχνικά δυνατό να ανιχνευθούν. Εξάλλου, πολλές παθήσεις εμφανίζονται ούτως ή άλλως αργότερα.
• Με το υπερηχογράφημα, όπως και με τη μαστογραφία, δεν μπορεί να γίνει οριστική διάγνωση. Οριστική διάγνωση μπορεί να γίνει μόνο με τη λήψη βιοψίας, εάν κριθεί απαραίτητη η πραγματοποίησή της.

Ποια είναι τα πλεονεκτήματα του υπερηχογραφήματος μαστού σε σύγκριση με τη μαστογραφία;

• Δεν χρησιμοποιείται ακτινοβολία και έτσι είναι δυνατή η επανάληψη της εξέτασης όσες φορές χρειαστεί, ακόμη και κατά την κύηση.
• Είναι ιδιαίτερα χρήσιμο πριν από την εμμηνόπαυση.
• Ο ειδικός εξετάζει τον μαστό σημείο προς σημείο.
• Η εξέταση είναι άνετη και ανώδυνη.
• Αν χρειαστεί, είναι δυνατή η πραγματοποίηση βιοψίας υπό υπερηχογραφικό έλεγχο με πολύ μεγάλη ακρίβεια.
• Μπορεί να οδηγήσει σε διάγνωση εστιών που δεν φαίνονται στη μαστογραφία.
• Εφαρμόζεται μετά από εγχειρήσεις, είτε μετά από επεμβάσεις για αφαίρεση ογκιδίων είτε μετά από πλαστικές επεμβάσεις, για την πληρέστερη παρακολούθηση.

Σε τι διαφέρει το υπερηχογράφημα του ειδικού ακτινοδιαγνώστη από αυτό που κάνετε εσείς στο ιατρείο σας;

Το υπερηχογράφημα έχει σε έναν βαθμό υποκειμενικότητα και επιπρόσθετα είναι όπως λέμε εξέταση δυναμική· ο εκάστοτε εξεταστής μπορεί να αντιληφθεί ορισμένες λεπτομέρειες που δεν είναι πάντοτε εύκολο να αποτυπωθούν σε εικόνες ή σε μία γραπτή γνωμάτευση. Ο ειδικός Χειρουργός Μαστού μπορεί να αντιληφθεί αυτές τις λεπτομέρειες και να διαμορφώσει πλήρη άποψη μόνον εάν ο ίδιος είναι γνώστης και πραγματοποιήσει και ο ίδιος υπερηχογράφημα μαστών. Ιδιαίτερα όταν απαιτείται χειρουργική θεραπεία, το υπερηχογράφημα μαστού είναι πολύτιμο τόσο για τον προεγχειρητικό όσο και για τον μετεγχειρητικό έλεγχο.

 Αφού εσείς κάνετε υπερηχογράφημα, αν έχω κάνει υπερηχογράφημα μαστού σε άλλο κέντρο εσείς προφανώς δεν το χρειάζεστε;

Το αντίθετο. Θα πρέπει μάλιστα να φέρετε το προηγούμενο υπερηχογράφημα. Όπως είπαμε, το υπερηχογράφημα έχει υποκειμενικότητα και είναι εξέταση δυναμική. Σε αυτές τις περιπτώσεις το υπερηχογράφημα μαστού γίνεται από τον ειδικό Χειρουργό Μαστού από διαφορετική σκοπιά. Στόχος είναι η πρόσθετη αξιολόγηση για την καλύτερη αντιμετώπιση κάθε περίπτωσης. Το υπερηχογράφημα δεν έχει ακτινοβολία και έτσι μπορεί να επαναληφθεί.

• Σημειώστε τις ενοχλήσεις που αντιμετωπίζετε, ακόμα και αυτές που δεν φαίνεται να σχετίζονται με το κύριο πρόβλημα.
• Σημειώστε σημαντικές προσωπικές σας πληροφορίες, όπως το εάν θα έχετε πιθανούς χρονικούς περιορισμούς ή εάν αντιμετωπίζετε κάποια ιδιαίτερη δυσκολία ή πρόσφατη αλλαγή στη ζωή σας.
• Σημειώστε όλα τα φάρμακα που παίρνετε, ακόμα και βιταμίνες ή συμπληρώματα διατροφής, με ή χωρίς σύσταση γιατρού.
• Σημειώστε το πότε είχατε τελευταία φορά περίοδο.
• Σε περίπτωση που έχετε οικογενειακό ιστορικό καρκίνου, βεβαιωθείτε ποιοι συγγενείς σας εμφάνισαν καρκίνο, σε ποιο όργανο του σώματος και σε ποια ηλικία.
• Μπορείτε να έρθετε μαζί με ένα άτομο της εμπιστοσύνης σας, συγγενή ή φίλο. Ορισμένες από τις πληροφορίες που θα ακούσετε μπορεί να μην τις συγκρατήσετε εσείς, αλλά το πρόσωπο που θα σας συνοδεύσει.
• Φέρτε μαζί σας τις εξετάσεις που έχετε κάνει, ακόμη και αυτές που δεν φαίνεται να σχετίζονται με το πρόβλημα. Ιδιαίτερη σημασία έχει να φέρετε παλαιότερες μαστογραφίες εάν υπάρχουν, προκειμένου να γίνει σύγκριση με τις πιο πρόσφατες.
• Μη διστάσετε να μας ρωτήσετε για κάτι που νομίζετε ότι θα πρέπει να κάνετε προτού έρθετε να εξεταστείτε.
• Σημειώστε τις ερωτήσεις που θέλετε να κάνετε στον κ. Ζαφράκα και μη διστάσετε να τον ρωτήσετε οποιαδήποτε στιγμή εάν δεν καταλαβαίνετε κάτι.
• Εάν κλείσετε ειδικό ραντεβού για ειδική αξιολόγηση, συζήτηση και ενημέρωση προκειμένου να υποβληθείτε σε γενετικό τεστ θα πρέπει να γνωρίζετε όλες τις λεπτομέρειες για το οικογενειακό σας ιστορικό. Ιδιαίτερη σημασία έχει να γνωρίζετε εάν στην οικογένειά σας υπάρχουν κρούσματα καρκίνου μαστού, γυναικολογικού καρκίνου, καρκίνου του εντέρου ή καρκίνου σε άλλα όργανα και σε ποια ηλικία εμφανίστηκαν τα κρούσματα αυτά.